وقتی محیط بدن مردانه می‌شود!

تخمدان پلی‌کیستیک همان بیماری «اشتین لونتاین» است که در زمان قدیم با علایم «هیرسوتیسم» (افزایش رشد موهای زائد)، افزایش آکنه صورت، الیگومنوره (تعداد کم دفعات قاعدگی) یا آمنوره (فقدان قاعدگی) و نازایی توسط آقای اشتین لونتاین شناخته شد. در زمانی که این بیماری مطرح شد بیشتر مختص افراد چاق بود. علت بروز آن به هم خوردن تعادل هورمون‌ها در خانم‌ها است به این ترتیب که سطح هورمون‌های مردانه یا به طور مستقیم در خون بالا می‌رود و یا گیرنده‌ها نسبت به این هورمون‌ها حساس‌تر می‌شوند و محیط بدن خانم تبدیل به یک محیط مردانه می‌شود. تخمک‌گذاری‌ها معمولاً در این محیط مردانه اختلال پیدا می‌کنند. در چنین مواقعی شاهد عدم تخمک‌گذاری یا کم شدن تخمک‌گذاری‌ها و افزایش علایم مردانه از جمله رشد موهای ریش و سبیل و بقیه قسمت‌های بدن و ریزش موهای سر به طریق مردانه در دو طرف شقیقه‌ها می‌شویم.

این بیماری خونریزی عادت ماهیانه را کم می‌کند یا زیاد؟

هر فردی که بیماری پلی‌کیستیک دارد ممکن است تمام علایم ذکر شده برای آن را نداشته باشد. این بیماری طیف گسترده ای دارد. برای مثال ممکن است دور تا دور تخمدان فقط فولیکول‌های ریز با فاصله بین 2 تا 9 میلیمتر وجود داشته باشد و بیمار هیچ گونه علامتی نداشته باشد تا کسی که متأسفانه اصلاً در سال پریود نمی‌شود و تمام بدنش از موهای زائد پوشیده شده و موهای سرش به میزان زیادی کاسته شده است. این بیماری معمولاً از ابتدا با نامرتبی پریودها شروع می‌شود به این ترتیب که پریودها 1 تا 2 هفته عقب می‌افتند و در نهایت به جایی ختم می‌شود که بیمار فقط با استفاده از آمپول‌ها یا قرص‌های پروژسترون پریود می‌شود. کم یا زیاد بودن خونریزی‌ها در زمان عادت ماهیانه بستگی به جایگاه بیمار در این طیف دارد. برخی از افراد مبتلا بسیار چاق هستند و معمولاً سطح هورمون‌های زنانه‌شان هم بالا است. در این افراد ضخامت لایه داخل رحم زیاد می‌شود. در نتیجه خونریزی‌هایشان می‌تواند زیاد باشد. بیماران دیگری هم هستند که هر 2 تا 3 ماه یکبار پریود می‌شوند و چون در این فواصل چند ماهه تخمک‌گذاری ندارند سطح داخلی رحم‌شان ضخیم می‌شود. این ضخیم شدن آندومتر یا لایه داخلی باعث می‌شود بعد از چند ماه که پریود اتفاق می‌افتد بسیار شدید باشد. وضعیت برای برخی افراد نیز برعکس است یعنی بیمار هر 2 تا 3 هفته یک بار پریود می‌شود. در این افراد سطح هورمون‌ها به علت تخمک‌گذاری به طور مرتب بالا و پایین نمی‌شوند و چون در وسط سیکل به طور ناگهانی یکی از هورمون‌های استروژن یا پروژسترون افت می‌کند بیمار دچار خونریزی می‌شود و فکر می‌کند پریود شده است در حالی که این خونریزی پریود نیست و مربوط به عدم تعادل هورمون‌ها است.

حتی دختران 16 ساله لاغر هم ممکن است مبتلا شوند!

بیماری پلی‌کیستیک می‌تواند جنبه ارثی و مادرزادی داشته باشد به خصوص در خانواده‌هایی که دچار چاقی موروثی نیز هستند. در حال حاضر شیوع آن نسبت به 30 سال پیش خیلی بیشتر شده است. قدیم این بیماری فقط در بیماران چاق دیده می‌شد اما امروزه حتی لاغرها هم ممکن است دچار پلی‌کیستیک‌های بسیار مقاوم به درمان شوند. متأسفانه در حال حاضر کمتر کسی پیدا می‌شود که در سونوگرافی‌اش این کیست‌ها دیده نشود و علایمی نداشته باشد. تنها کسانی که به طور مرتب ورزش می‌کنند و غذای فست فود و چرب نمی‌خورند و مراقب هیکل خود هستند دچار این علایم نمی‌شوند. بیشتر افراد مبتلا به بیماری پلی‌کیستیک زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که با علایم آن مواجه شده باشند. دختران جوان مبتلا به این بیماری که تازه پریود شده‌اند و معمولاً هم لاغر هستند کمتر متوجه علایم آن می‌شوند. بنابراین بیشتر مراجعین در رابطه با این بیماری در سنین بالای 16 سال قرار دارند. این افراد 16 تا 17 ساله معمولاً باید پریودهایشان بعد از 4 تا 5 سال مرتب شده باشد اما باز هم شاهد نامنظمی‌های عادت ماهیانه هستند و آمنوره دارند. در کل می‌توان گفت رنج سنی مبتلایان بیشتر بین 16 تا 36 سالگی است.

این کیست‌های کوچک چگونه ایجاد می‌شوند؟

در هر سیکل ماهیانه معمولاً یک فولیکول رشد می‌کند و وقتی به اندازه 18 تا 22 میلیمتر می‌رسد تخمک داخل آن آزاد می‌شود و تخمک‌گذاری انجام می‌شود. سپس دوباره در سیکل بعدی یکی از فولیکول‌هایی که حاوی تخمک است و آماده تخمک‌گذاری است شروع به بزرگ شدن می‌کند و از آنجایی که باعث ترشح یک سری هورمون‌ها می‌شود اجازه نمی‌دهد فولیکول‌های ریز دیگر هم بالغ شوند. به این ترتیب است که هر ماه معمولاً یک فولیکول بالغ می‌شود و تخمک‌گذاری انجام می‌شود. حال در افرادی که بیماری پلی‌کیستیک دارند بالا بودن سطح هورمون‌های مردانه اجازه نمی‌دهد این فولیکول‌های ریز بزرگ شوند و تخمک‌گذاری را انجام دهند. بنابراین تمام فولیکول‌ها در مراحل ابتدایی رشد (زیر 10 میلیمتر) باقی می‌مانند و دور تا دور تخمدان را می‌گیرند. اگر بیمار به طور مرتب ورزش کند و تحت نظر پزشک متفورمین بخورد و لاغر شود این فولیکول‌ها یکی یکی می‌توانند تخمک‌گذاری کنند.

مبتلایان به این بیماری نازا نمی‌شوند...

این بیماری را می‌توان با در نظر گرفتن علایم کلینیکی، سونوگرافی و آزمایش‌های به خصوص تشخیص داد. زمانی که بیمار با علایم هیرسوتیسم، آکنه، نامرتبی پریود یا حتی نازایی مراجعه می‌کند برای او آزمایش‌هایی در روز دوم عادت ماهیانه درخواست می‌شود تا اختلالات هورمونی‌شان مشخص گردد. در این افراد معمولاً سطح هورمون‌های هیپوفیزی LH و FSH دچار اختلال می‌شود به این ترتیب که نسبت هورمون LH به FSH بیشتر از 2 می‌شود. علاوه بر این فاکتور مهم دیگری به نام AMH (Anti Mullerian Hormone) نیز وجود دارد. در واقع سطح AMH در کسانی که بیماری پلی‌کیستیک دارند به شدت افزایش یافته است. میزان طبیعی این هورمون معمولاً بین 5 تا 5.5 است اما میزان AMH در مبتلایان به بیماری پلی‌کیستیک حتی تا 12 هم می‌رسد. در سونوگرافی نیز به خصوص اگر به طریق واژینال انجام شود معمولاً فولیکول‌های زیر 10 میلیمتری بسیار زیادی دور تا دور تخمدان مشاهده می‌شود. برخی پزشکان به بیماران ترس واهی می‌دهند مبنی بر اینکه مبتلایان به این بیماری هیچ وقت باردار نمی‌شوند در حالی که ممکن است حتی پریود بیمار هنوز مرتب باشد و علایم شدید نداشته باشد. این اظهار نظر بیمار را وحشت زده می‌کند در صورتی که باید در مورد بیماری پلی‌کیستیک به خوبی توضیح داده شود و به آن رسیدگی گردد. در بسیاری از موارد مبتلایان به این بیماری یا با رژیم یا با درمان بالاخره باردار می‌شوند.

پزشک برایتان قرص ضد دیابت تجویز کرده است؟!

برای درمان این بیماری جدا از کاهش وزن و ورزش مرتب می‌توان برحسب علایم بیمار از درمان‌های دارویی نیز استفاده نمود. یکی از این داروها متفورمین یا همان داروی ضد دیابت است. متفورمین ورود قند را به سلول تسهیل می‌کند و این باعث می‌شود فرد همیشه گرسنه نباشد و احساس سیری کند. در نتیجه وزن بیمار کاهش پیدا خواهد کرد. این کاهش وزن باعث می‌شود متابولیسم هورمون‌ها بهبود یابد و چربی بدن کاهش پیدا کند. در نتیجه هورمون‌های جنسی کمتر داخل این چربی‌ها تجمع پیدا می‌کنند. بارها دیده شده است که با تجویز متفورمین برای چند ماه، پریود بیمار مرتب شده یا بیماری که نازایی داشته خود به خود باردار شده است. در آخر اگر هیچ یک از روش‌های درمانی از جمله استفاده از متفورمین، دگزامتازون، رژیم غذایی، ورزش و … جواب نداد و بیمار نتوانست وزنش را پایین بیاورد و پریودهایش را منظم کند مجبور می‌شویم از لاپاروسکوپی استفاده کنیم. در لاپاروسکوپی فولیکول‌هایی که ریز هستند را معمولاً با الکترود می‌سوزانیم. البته در گذشته متأسفانه پزشکان یک قطعه از تخمدان را بر می‌داشتند و این باعث می‌شد سطح هورمون‌های مردانه افت کند و فرد باردار شود. برای رفع موهای زائد یا هیرسوتیسم نیز می‌توان از داروهای بسیار ساده مانند اسپیرونولاکتون استفاده نمود. این دارو مدر است و باعث افزایش ادرار می‌شود و علاوه بر کاهش موهای زائد رشد موهای سر را نیز بهبود می‌بخشد. از طرفی اگر بیمار آکنه داشته باشد معمولاً از داروهای ضد آکنه موضعی و یا حتی داکسی سایکلین می‌توان استفاده نمود. اگر هم آکنه خیلی شدید باشد گاهی اوقات بیمار مجبور می‌شود تحت نظر متخصص پوست از دارویی به نام روآکوتان استفاده کند که حاوی اسید رتینوئیک است. البته این دارو باید با توجه به آزمایش‌های کبدی مصرف شود.

لاغرها رژیم نگیرند اما ورزش کنند!

کسانی که لاغر هستند و به بیماری تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا هستند توصیه می‌شود ورزش‌شان را بیشتر کنند زیرا ورزش باعث بهبود متابولیسم می‌شود. بیمارانی داشته‌ایم که بدون حتی ذره‌ای اضافه وزن 10 سال پریود نامرتب داشته‌اند و از هیچ کدام از درمان‌ها جواب نگرفته‌اند اما بعد از 4 ماه ورزش ایروبیک علایم‌شان رفع شده است تا جایی که حتی سر روز نه سر ساعت پریود می‌شوند! البته این افراد هیچ وقت نباید ورزش را کنار بگذارند. لازم به ذکر است که بیماری تخمدان پلی‌کیستیک در صورتی که درمان نشود می‌تواند حتی منجر به سرطان شود. از آنجایی که سطح هورمون‌ها به خصوص در قسمت لایه داخلی رحم یا آندومتر بسیار افزایش پیدا می‌کند، افزایش ضخامت آندومتر ممکن است باعث سرطان رحم و بعد سرطان سینه شود. همچنین در این افراد بیماری فشار خون و دیابت شایع‌تر است. بنابراین باید حتماً تحت نظر باشند، وزن خود را کاهش دهند و ورزش کنند. در غیر این صورت ممکن است در 25 سال آینده دچار سرطان شوند. اگر بیماری پلی‌کیستیک خفیف و کنترل شده باشد برای مثال بدن فرد به متفورمین جواب داده باشد ویزیت 6 ماه یکبار هم کافی است. اما اگر بیمار از دارو جوابی نگرفته باشد و علایمش برطرف نشده باشد باید هر 3 ماه یک بار ویزیت پزشکی داشته باشد تا وضعیتش کنترل شود.

سالی دو بار بی‌نظمی قاعدگی جای نگرانی ندارد

اگر فرد علایم هیرسوتیسم و جوش صورت را نداشته باشد و فقط یک یا دو بار در سال پریودش 1 هفته تا 10 روز جابجا شود جای نگرانی وجود ندارد. پریودها معمولاً در زمان مسافرت، استرس، کنکور و … یکی دو بار در سال جابجا می‌شوند و این موضوع طبیعی است. علاوه بر این وجود تعداد کم موهای زائد در نواحی غیر متعارف بدن خانم‌ها نشانه بیماری پلی‌کیستیک نیست. مهم این است که این موها به تدریج در طول زمان بیشتر نشوند. البته گاهی اوقات پُر مویی به غیر از بیماری پلی‌کیستیک بر اثر اختلال در ترشح آنزیم‌های غدد فوق کلیه ایجاد می‌شود. گاهی اوقات سطح آنزیم‌های ترشح شده از این غدد بسیار پایین است و به همین دلیل سطح هورمون‌های مردانه در بدن افزایش پیدا می‌کند. در واقع تخمدان این افراد مشکلی ندارد. به همین دلیل باید حتماً آزمایش‌های هورمونی کامل داده شود تا علت پُر مویی مشخص گردد.
.

تنبلی تخمدان را با تخمدان پلی‌کیستیک اشتباه نگیرید!

در ایران بیشتر پزشکان بیماری تخمدان پلی‌کیستیک را با تنبلی تخمدان یکسان می‌دانند در حالی که این دو متفاوت هستند. فردی که مبتلا به تنبلی تخمدان است سطح استروژن خونش کاهش یافته است و ممکن است دچار یائسگی زودرس شود. در واقع تنبلی تخمدان نوعی نارسایی تخمدان است که معمولاً بعد از سن 40 سالگی رخ می‌دهد. اما برخی افراد قبل از 40 سالگی دچار تنبلی تخمدان می‌شوند و هورمون‌هایشان شبیه به یائسه‌ها می‌شود. به این صورت که FSH شان بالا و AMH شان پایین می‌رود؛ درست بر عکس مبتلایان به بیماری تخمدان پلی‌کیستیک. همان طور که گفته شد مبتلایان به تخمدان پلی‌کیستیک دارای AMH بالا و FSH طبیعی یا پایین هستند. اما در مبتلایان به تنبلی تخمدان هیپوفیز به طور مداوم در حال کار کردن است تا تخمدان را مجبور به کار کند اما موفق نمی‌شود و AMH شان پایین می‌آید یعنی کیفیت فولیکول‌هایشان واقعاً خراب شده است. در مورد این افراد خیلی نمی‌توان به باروری‌شان کمک نمود و بیشتر آن‌ها باید از تخمک اهدایی استفاده کنند. اما در بیماری پلی‌کیستیک بیشتر افراد را می‌توان باردار نمود.

این بیماری هیچ وقت بهدطور 100 درصد درمان نمی‌شود

کیست‌ها با استفاده از روش‌های درمانی معمولاً کامل از بین نمی‌روند اما بیمارهایی بوده‌ا‌ند که با رعایت رژیم، ورزش و مصرف متفورمین تعداد فولیکول‌های ریز دور تخمدان‌شان کمتر شده است. بیماری پلی‌کیستیک هیچ وقت به طور 100 درصد درمان نمی‌شود اما تا زمانی که بیمار تحت رژیم و ورزش مرتب باشد و از متفورمین استفاده کند علایمش باز نمی‌گردند و مشکلی نخواهد داشت. این طور نیست که بیمار بعد از 1 سال با روش‌های درمانی علایمش برطرف شود و بگوید من دیگر خوب شده‌ام و نیازی به ادامه درمان ندارم. بلکه با قطع روش‌های درمانی دوباره علایم باز خواهند گشت. بنابراین بیماری پلی‌کیستیک باید تا آخر عمر کنترل شود.

کدام کیست‌ها سرطانی هستند؟

در واقع 3 نوع کیست وجود دارد. کیست‌های بیماری پلی‌کیستیک فقط فولیکول‌های زیر 10 میلیمتر هستند. اما کیست‌های خوش‌خیم یا فولیکولر که بسیار رایج هستند و در مبتلایان پلی‌کیستیک هم مشاهده می‌شوند معمولاً بین 3 تا 9 سانتیمتر هستند، مایع داخل‌شان شفاف است، داخل‌شان دیواره وجود ندارد، برجستگی ندارند و جداره‌شان نازک است. در داخل آن‌ها چیزی به جز آب نیست و مشکلی ایجاد نمی‌کنند. در واقع فولیکولی که باید پاره می‌شد و تخمکش آزاد می‌شد، پاره نشده است و تخمک داخلش محبوس شده است. در چنین مواقعی فولیکول به رشد خود ادامه می‌دهد و چون پاره نشده و مایع درونش جمع شده است تبدیل به یک کیست فولیکولر می‌شود. این کیست‌ها خیلی راحت بعد از 2 تا 3 پریود خود به خود خوب می‌شوند. البته با تجویز قرص ضد بارداری نیز می‌توان آن‌ها را رفع نمود. پس منظور از «کیست طبیعی» همان کیست فولیکولر است. مسأله مهم در مورد این کیست‌ها این است که نباید دور محور خود بچرخند. این چرخش باعث می‌شود بیمار با درد شدید مواجه شود. کسانی که کیست دارند بهتر است چیزهای سنگین بلند نکنند و حرکات با شتاب و حالت‌های رقصیدن و ورزش‌های سریع انجام ندهند تا کیست رفع شود. جدا از پلی‌کیستیک و کیست‌های فولیکولر نوع دیگری از کیست نیز وجود دارد که باید بیشتر بررسی شود. این کیست‌ها خصوصیات کیست ساده فولیکولر را ندارند و داخل آن‌ها نقاط پُر رنگ یا کلسیفیکیشن (آهکی شدن) وجود دارد، درونشان جوانه زده است و دیوارهای متعدد دارند، جدارشان ضخیم است و تعدادشان زیاد است. این کیست‌ها ممکن است سرطان باشند و باید روی آن‌ها آزمایش‌های لازم برای سرطان انجام شود تا در صورت لزوم درآورده شوند.