حاملگی خارج از رحم چیست؟

حاملگی خارج از رحم به حالتی گفته می شود که تخمک لقاح یافته در جایی  غیر از جداره داخلی رحم مستقر می شود و شروع به رشد می کند. 98% از حاملگی های خارج از رحم درون لوله های فالوپ اتفاق می افتد، با این حال امکان دارد در نقاط دیگری مثل تخمدان، گردن رحم و حفره شکمی نیز رخ دهد. از هر 50 حاملگی ممکن است یکی خارج از رحم باشد.

اصلی ترین خطری که توسط حاملگی خارج از رحم ایجاد می شود، پارگی است که به خونریزی داخلی منجر می شود. قبل از قرن 19 احتمال مرگ ناشی از حاملگی خارج از رحم از 50% هم تجاوز می کرد. در پایان قرن 19 به علت پیشرفت های حاصله در حوزه جراحی این رقم به 5% کاهش یافت. مطالعات اخیر نشان می دهد که امروزه احتمال مرگ ناشی از حاملگی خارج از رحم به کمتر از پنج مورد از هر 10000 مورد کاهش یافته است. بنابراین امروزه علیرغم افزایش نرخ حاملگی های خارج از رحم، درصد مرگ مادر هر چه بیشتر و بیشتر رو به کاهش است. اصلی ترین دلیل شکست در نجات جان مادر عدم موفقیت برای ارایه به موقع مراقبت های پزشکی است. حاملگی خارج از رحم به عنوان اصلی ترین دلیل مرگ و میر مادران باردار در سه ماهه اول بارداری به شمار می آید.

در موارد بسیار نادر امکان دارد حاملگی خارج از رحم همزمان با حاملگی نرمال (درون رحمی) رخ دهد. که به آن حاملگی هتروتوپیک (heterotopic) اطلاق می شود. در سال های اخیر وقوع این نوع حاملگی به علت افزایش استفاده از روش آی.وی.اف و سایر تکنولوژی های باروری کمکی افزایش یافته است.

علت بروز حاملگی خارج از رحم چیست؟

در حاملگی نرمال، یک تخمک در یکی از لوله های فالوپ که تخمدان ها را به رحم متصل می کند، توسط اسپرم لقاح می یابد. تخمک لقاح یافته سپس به سمت رحم حرکت می کند و خود را در جداره داخلی رحم یا اندومتر مستقر می کند، و در آنجا باقی می ماند و رشد می یابد.

همان طور که گفته شد اگر تخمک لقاح یافته خود را در جایی خارج از رحم مستقر نماید، حاملگی خارج از رحم روی داده است. حاملگی خارج از رحم معمولاً در لوله های فالوپ رخ می دهد که منجر به پارگی و آسیب لوله ها یا عدم توانایی در عملکرد درست آنها در آینده می شود.

در موارد نادر (تقریباً 2 مورد از 100 مورد حاملگی خارج از رحم)، این اتفاق در تخمدان، حفره لگنی و یا گردن رحم رخ می دهد.

عواملی که ریسک ابتلا به حاملگی خارج از رحم را افزایش می دهند از این قرارند:

عوامل بسیار متعددی وجود دارند که می توانند ریسک ابتلا به حاملگی خارج از رحم را در فرد افزایش دهند. اما نکته ای که باید در نظر داشت این است که ممکن است حاملگی خارج از رحم در فردی که هیچ یک از این عوامل را ندارد نیز رخ دهد.

• بیماری های مربوط به تورم لگن (PID) یا عفونت های لگنی، عفونت در دستگاه تناسلی زنان که معمولاً به علت وجود کلامیدیا بروز می کند. عفونت لگنی نیز فاکتور خطر آفرین دیگری است که ریسک ابتلا به این عارضه را افزایش می دهد. عفونت های لگنی معمولاً توسط ارگانیسم هایی که از طریق رابطه جنسی منتقل می شوند و یا عوامل دیگر بروز می یابد. به طور معمول، جداره داخلی لوله های فالوپ توسط برآمدگی هایی که به مو شباهت دارند پوشیده شده است که سیلیا نامیده می شود. سیلیا به تخمک ها کمک می کند که به آرامی از تخمدان به سمت رحم حرکت کنند. اگر سیلیا به علت عفونت آسیب ببیند، انتقال تخمک ها مختل می شود و تخمک لقاح یافته موفق نمی شود به رحم برسد و نتیجتاً حاملگی خارج از رحم رخ می دهد. انسداد و چسبندگی لوله های فالوپ نیز تأثیر مشابهی دارند.
• داشتن سابقه ابتلا به حاملگی خارج از رحم(بالاترین ریسک ابتلا؛ 15% پس از تجربه حاملگی خارج از رحم اول و 30% پس از تجربه حاملگی خارج از رحم دوم)
• هرگونه آسیب و نقص در لوله های فالوپ می تواند ریسک ابتلا به حاملگی خارج از رحم را افزایش دهد. سابقه انجام هرگونه عمل جراحی بر روی لوله های فالوپ نیز همین اثر را دارد. عفونت، نقایص مادرزادی و یا وجود تومور در لوله های فالوپ نیز ریسک ابتلا را افزایش می دهد.
• اندومتریوز
• فیبروم
• چسبندگی های لگنی
• استفاده از IUD. تقریباً 50% موارد بارداری زنانی که برای جلوگیری از بارداری از IUD استفاده می کنند خارج از رحم صورت می پذیرد.
• مصرف سیگار در دوران نزدیک به لقاح

حاملگی خارج از رحم چه علائم و نشانه هایی دارد؟

علائم و نشانه های معمول حاملگی خارج از رحم به شرح ذیل است:

• به تاخیر افتادن زمان پریود
• درد در ناحیه شکم
• خونریزی واژینال یا لکه بینی
• حالت تهوع و استفراغ
• دردهای تیز در ناحیه پایین شکم
• احساس درد در یکی از طرفین شکم
• احساس ضعف و سرگیجه
• فشار خون پایین
• احساس درد در ناحیه شانه، گردن و مقعد
• (در صورت پاره شدن لوله های فالوپ) خونریزی شدید که متعاقباً به بی هوشی منجر خواهد شد.

امکان دارد فرد باردار باشد اما نداند. این علائم در مواردی بروز می یابد که وضع بیمار وخیم است و خونریزی داخلی اتفاق افتاده است. مشاهده هر یک از این علائم می تواند به معنای حاملگی خارج از رحم باشد اما نه بطور قطعی. امکان دارد سقط جنین نیز علائم مشابهی داشته باشد.

معمولاً علائم و نشانه های حاملگی خارج از رحم شش تا هشت هفته پس از آخرین قائدگی طبیعی بروز می یابد. اما در صورتی که حاملگی خارج از رحم در جایی غیر از لوله های فالوپ رخ داده باشد امکان دارد این علائم دیرتر بروز یابد.

متأسفانه 10 تا 20% از زنانی که این علائم را مشاهده می کنند تشخیص نمی دهند که اینها علائم حاملگی خارج از رحم است. بنابراین تشخیص این حاملگی تا زمانی که با یک شوک مواجه می شوند و به صورت اورژانسی به مراکز درمانی مراجعه می کنند (مثل فشار خون پایین، ضربان قلب ضعیف اما تند، رنگ پریده و احساس گیجی) به تعویق می افتد.

حاملگی خارج از رحم چطور تشخیص داده می شود؟

اولین گام برای تشخیص پرسش و پاسخ بین بیمار و پزشک و همچنین معاینه پزشک است.

گام بعدی معمولاً انجام تست کمی بارداری (مثبت یا منفی) و یا کیفی (اندازه گیری سطح هورمون ها) است.در برخی موارد امکان دارد پزشک معالج به هنگام معاینه لگنی وجود یک توده کوچک را احساس کند. در صورتی که پزشک به وجود حاملگی خارج از رحم مشکوک باشد، ترکیبی از تست های بارداری و سونوگرافی لگنی می تواند به تشخیص کمک کند.

بهترین روش سونوگرافی واژینال است. البته امکان دارد با وجود انجام این تست پزشک نتواند نظر قطعی بدهد اما دست کم می تواند وجود توده ای در لوله های فولوپ و یا نقاط دیگر را تشخیص دهد و همچنین عدم وجود جنین در رحم را نیز تشخیص دهد.

منبع: ایران درمان