قسمت اول – موادغذایی افزایش دهنده حجم شیر مادر

حجم شیر مادر رابطه ی مستقیمی با تکرر شیردهی دارد و تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر موجب تولید شیر بیشتر می ‌شود.

نیاز مادر شیرده حدود ۵۰۰ کیلوکالری بیش از دوران قبل از بارداری افزایش پیدا می ‌کند. برای تأمین این مقدار کالری علاوه بر مصرف مواد غذایی مقوی شامل انواع چربی‌ ها و پروتئین، از چربی ‌های ذخیره شده در بدن مادر در دوران بارداری نیز استفاده می‌ شود و دریافت کالری ناکافی موجب کاهش تولید شیر می ‌شود  .

تعدادی از گیاهان ومواد غذایی با مکانیسم ‌های مختلف و از طریق تحریک غدد تولید شیر باعث افزایش شیر مادران می ‌شوند، که به شرح زیر می باشند:گیاهانی مانند ریحان، بادام زمینی، ترخون، زیره و رازیانه معطر خاصیت ضد نفخ داشته و با ورود به شیر مادر از دل درد کودک جلوگیری می‌ کنند.

ریحان جزء گیاهان معطر و دارای خاصیت ضد نفخ برای مادر و کودکان است و رازیانه نیز همانند ریحان دارای همان خاصیت به اضافه دارای هورمون ‌های گیاهی است که از طریق تحریک با غدد مترشحه شیر باعث افزایش شیر مادران شیرده می‌ شود  .

سیاه دانه نیز با خاصیت ضد درد، ضد سرطان، هضم کننده غذا، کاهش دهنده پرفشاری خون باعث افزایش شیر مادران می ‌شود و مصرف روزانه ۲ گرم سیاه دانه بلامانع است که بهتر است دانه‌ ها له تا اثر آن ها بیشتر شود. تاکنون عوارض جانبی از سیاه دانه مشاهده نشده و مصرف آن در دوران بارداری توصیه می ‌شود  .

مجموعه مواد غذایی موجود در اسفناج برای زیاد کردن شیر بانوان کاملا موثر است  .

مصرف دم کرده گل بابونه در ازدیاد شیر بانوان موثر است.

خوردن تخم ترب به اندازه ۲ گرم در شبانه روز باعث زیاد کردن شیر می شود.

مصرف شوید و تخم شوید اثر آرام بخش در ناراحتی های عصبی داشته و افزاینده شیر بانوان است  .

خوردن لوبیا پخته، به صورت های غذایی زیاد کننده ی شیر بانوان است.

آب هندوانه زیاد کننده شیر بانوان شیرده می باشد.

گندم را بو دهند با دانه های کنجد و نبات، قاووت نموده میل کنند  .

آب گوشت تهیه نموده که دارای نخود و لوبیا باشد و مقدار ۲۰۰ گرم سرکه شیره در آن مخلوط نموده میل کنند  .

خوردن کاهو با سرکه شیره در ازدیاد شیر نافع است  .

خوردن گرمک موجب ازدیاد شیر است  .

ماءالشعیر را با شربت نیلوفر میل نمایند  .

خوردن سیب ترشی شیر مادران را زیاد می کند  .

خوردن ماش پخته زیاد کننده ی شیر است  .

خوردن آب هویج برای ازدیاد شیر مفید است.

 

قسمت دوم- تناسب اندام در دوران شیردهی ومواد غذایی که مادران شیرده از خوردن آن بایستی اجتناب نمایند

کاهش وزن بعد از زایمان باید تدریجی صورت گیرد تا بر مقدار شیر مادر تاثیر نگذارد .

لازم به ذکر است کهشیردهی خود سبب کاهش تدریجی وزن مادر می شود، با این شرط که مواد مغذی لازم با مصرف مواد غذایی مناسب برای مادر تامین شود .

کاهش وزن در دوران شـیردهی باید بیشـتر متکی بر افزایش تحرک و انجام فعالیت های بدنی باشد تا کم خوری و محدود کردن رژیم غذایی.

وزن گــیری مناسب 15:39:41شیرخوار در طول دوران شیرخوارگی بخصوص ۶ ماه اول نشان دهنده کافی بودن مقدار شیر مادر می باشد و مادر با اطمینان از کافی بودن شیرخود می تواند کمتر از ۴۵۰ گرم در هفته کاهش وزن داشته باشد.

مادر شیرده حتی اگر مبتلا به سوء تغذیه باشد می تواند شیر تولید کند اما باید توجه داشت که در چنین 

ذخایر غذایی بدن مادر صرف تولید شیر می شود و در نتیجه مادر به دلیل تخلیه ذخایر بدنی خود و احساس ضعف ، خستگی و بی حوصلگی توان مراقبت از کودک را نخواهد داشت. بنابراین تغذیه مناسب مادر در دوره شیردهی برای پیشگیری از سوء تغذیه او که هم سلامت مادر را به خطر می اندازد و هم در مراقبت از کودک اختلال ایجاد می کند حائز اهمیت است

در صورت تغذیه نادرست و ناکافی در دوران شیردهی، مادر بیش از شیرخوار متضرر می شود و با عوارضی همچون پوکی استخوان، مشکلات دندانی، کم خونی و ..... مواجه خواهد شد .

اگـر چـه ورزش مـنـظـم و در حد متعادل در زنانی که قبل از بارداری از نظر جسمانی متناسب بوده اند مانعی در برابر شیردهی نیست اما گاهی دیده شده پس از فعالیت بدنی شدید و ورزش مادر شیرده ، به علت ورود اسید لاکتیک به شیر، طعم تلخ در شیر ایجاد می شود و شیرخوار از خوردن شیر امتناع می کند . بنابراین ۵/۱ ساعت پس از ورزش اقدام به شیردهی نمایید.

مادران در دوران شیر دادن چه غذاهایی رانباید بخورند؟

در بعضی از مادران شیرده,با مصرف غذاهایی مانند گوجه فرنگی,توت فرنگی,پیاز ,سیر ,سبزیجات خام ,انواع کلم,ادویه جات و چاشنی ها,مشکلات گوارشی یا شلی مدفوع,مخصوصا"در ماههای اول تولد در کودک ایجاد می کند و ممکن است شیر آنها بوی آن ماده غذایی را بدهد.وحتی میوه هایی مانند زرد الو والو و خوردن بیش از حد بعضی میوه ها مانند هندوانه و هلو ممکن است باعث ایجاد گاز در روده ودردهای شکمی کودک گردد.

قسمت سوم – تغذیه صحیح در دوران شیردهی و میزان افزایش نیاز به موادغذایی در دوران شیردهی

مادرانی که به فرزندان خود شیر می دهند روزانه ۷۰۰تا۸۵۰ میلی لیتر شیر تولید می نما یند که محتوی۳۳۰ میلی گرم کلسیم به ازاء هر لیتر می باشد که برای تولید آن حداقل باید ۵۰۰ کا لری علاوه بر نیاز معمول یک خانم میانسال انرژی مصرف نمایید . تغذیه مناسب برای مادر و فرزند وی اهمیت ویژه ای دارد .

مصرف آب خود را روزانه افزایش دهید ( حدود یک لیتر روزانه ) تا به حد ۵/۲ تا ۳ لیتر روزانه برسد . مادران شیرده در ساعاتی از روز زمان شیردهی احساس تشنگی بیشتری دارند چون آب مصرفی آنها وارد شیر می شود . لازم به ذکر است تولید شیر مادر بستگی به مقدار مصرف مایعات ندارد به عبارت دیگر افزایش مصرف مایعات سبب افزایش تولید شیرنمی شود .

 

درطی دوران شیردهی نیاز به انرژی و مواد مغذی بیش از دوران بارداری و حدود ۵۰۰ کیلو کالری می باشد .که با افزودن دو واحد از گروه غلات، دو واحد از گروه میوه جات، یک واحد لبنیات، یک واحد گوشت یا حبوبات، یک واحد سبزیجات به رژیم غذایی روزانه مادر می توان این افزایش نیاز را برآورد نمود. در این دوران نیاز به مایعات نیز افزایش می یابد ولی باید توجه نمود که مصرف بیش از اندازه مایعات سبب افزایش تولید شیر نخواهد شد.

 

از نظر ویتامینها، غذای مادر شیرده باید حاوی مقادیر زیادی مواد مغذی باشد. مقدار ویتامین موجود در شیر مادر عمدتا" انعکاسی از مقدار ویتامین مصرفی مادر است .
از نظر املاح معدنی، برخی از این مواد مانند کلسیم، فسفر، آهن و روی بدون دخالت تغذیه مادر، از ذخایر بدن او در شیر وارد می شوند. اما مقدار برخی املاح همچون ید در شیرمادر ارتباط مستقیمی با تغذیه او دارد. توصیه می شود مادران شیرده همچون دوران بارداری از نمک یددار تصفیه شده به مقدار کافی و با شرایط نگهداری مناسب استفاده کنند یعنی با نگهداری نمک یددار در ظروف در بسته و دور از نور ید موجود در نمک را حفظ کنند . همچنین توصیه می شود جهت پایدار ماندن ید در غذاها، نمک در انتهای پخت به غذا اضافه شود .

 

نمونه ی رژیم غذایی برای مادران شیرده

میزان انرژی : ۲۷۰۰ کیلوکالری

صبحانه : شیر کم چربی : ۱لیوان ، پنیر : ۳۰گرم ، کره : ۲قاشق مرباخوری ، عسل یا مربا : ۲ قاشق مرباخوری میان وعده : میوه : ۱عدد ، کیک ساده : ۱عدد

ناهار : لوبیا پلو با سالاد شیرازی ، گوشت : ۱۲۰گرم ، برنج کته : ۱۵قاشق غذاخوری ، لوبیا سبز پخته : یک دوم لیوان ، روغن مایع: ۲قاشق مرباخوری ، ماست کم چربی : ۱لیوان ، خیار : ۱عدد ، گوجه فرنگی : ۱عدد پیاز : یک دوم عدد ، آبلیمو : به مقدار دلخواه روغن زیتون : ۱قاشق مرباخوری

میان وعده (عصرانه) : میوه یا آبمیوه: ۲عدد یا ۱لیوان ، نان : ۲برش ، پنیر : ۳۰گرم ، گردو : ۲عدد

شام : کوکوسبزی با نان ، تخم مرغ : ۱عدد ، سبزی خام : ۲لیوان ، نان : ۲برش ، روغن مایع : ۲قاشق غذاخوری ، دوغ : ۲لیوان ، گوجه فرنگی : ۱عدد متوسط قبل از خواب : شیر کم چربی : ۱لیوان ، خرما : ۲عدد