این روزها با بالا رفتن سن ازدواج، با افزایش سن بارداری در کشور نیز مواجه هستیم. به گونه ای که با وجود تاکید پزشکان بر ضرورت اولین بارداری تا قبل از ۳۵ سالگی، برخی از بارداری ها در سنین ۳۵ تا ۴۰ سالگی و حتی بالاتر اتفاق می افتد.

در چنین شرایطی بر بهره گیری از شیوه های تشخیصی سلامت جنین در سه ماهه اول بارداری تاکید می شود تا به این ترتیب از خطر به دنیا آمدن کودکانی با ناهنجاری های سیستم عصبی و بویژه سندرم داون پیشگیری شود. گرچه آزمایش های غربالگری از طریق بررسی فاکتورهای خونی مادر به تخمین احتمال به دنیا آمدن فرزندی با ناهنجاری های مادرزادی کمک می کند، اما تائید قطعی سلامت جنین از نظر عاری بودن از بیماری های مادرزادی سیستم اعصاب مرکزی و بویژه سندرم داون فقط از طریق آزمایش آمنیوسنتز ممکن است.

منظور از آمنیوسنتز، برداشت از مایع دور جنین از طریق پوست شکم به منظور بررسی ناهنجاری های ژنتیکی و کروموزومی جنین، قبل از تولد است. در واقع آمنیوسنتز، شایع ترین روش تهاجمی برای تشخیص ناهنجاری ها قبل از تولد است که در صورت شدید بودن ناهنجاری جنین، از طرف پزشکی قانونی نیز اجازه ختم بارداری در مراحل اولیه داده می شود تا هزینه و مدت بارداری بی نتیجه به مادر تحمیل نشود.

اما پرسش اصلی این است که کدام دسته از مادران باید آزمایش آمنیوسنتز را انجام دهند؟

مادرانی که در معرض خطر جنین ناهنجار هستند باید این تست را انجام دهند که شامل مادران بارداری که سن شان بالای ۳۵ سال است، بارداران دوقلویی دو تخمکی و آنها که سن شان هنگام زایمان بالای ۳۱ سال است، خانم هایی که سابقه به دنیا آوردن کودک مبتلا به ناهنجاری کروموزومی دارند، وجود جا به جایی کروموزومی در مادر یا همسر، وجود مواردی از سقط های زودهنگام و تشخیص ناهنجاری ساختمانی جنین با سونوگرافی می شود. به بیان دیگر، مادرانی که خطر داشتن جنین ناهنجار دارند یعنی نتیجه تست های غربالگری سه ماهه اول یا دوم آنها وجود این ناهنجاری ها را تائید می کند یا ناهنجاری در سونوگرافی شان تشخیص داده شده یا سابقه فامیلی مثبت برای اختلالات ژنتیکی دارند حتما باید آمنیوسنتز انجام شود. البته همه باردارها نیز می توانند از این تست برای اطمینان از سلامت جنین شان استفاده کنند.

همچنین برای تشخیص کامل شدن مراحل تکاملی ریه جنین، بخصوص در مادران دیابتی، آمنیوسنتز توصیه می شود. گاهی نیز برای درمان افزایش حجم مایع آمنیوتیک بویژه در مادرانی که این افزایش حجم، باعث تنگی نفس و مشکلات تنفسی در مادر شده است، آمنیوسنتز و کاهش حجم مایع توصیه می شود.

آمنیوسنتز درد ندارد

خیلی ها از انجام آمنیوسنتز می ترسند و تصور می کنند فرو کردن سوزن بلند و نازکی در شکم شان بسیار دردناک و آزار دهنده است، اما دکتر تقی پور برای روشن شدن ذهن بارداران از بی خطر و بی درد بودن آمنیوسنتز توضیح می دهد: آمنیوسنتز معمولا در ۱۵ تا ۲۰ هفتگی بارداری انجام می شود. درواقع با روشی کاملا استریل و با کمک سونوگرافی، یک سوزن نخاعی از طریق پوست شکم، وارد کیسه آمنیون (کیسه آمنیوتیک اطراف جنین را در رحم مادر در برمی گیرد و داخل آن، مایعی به نام آمنیون وجود دارد. مقدار این مایع بتدریج افزایش پیدا می کند تا نوزاد بتواند براحتی داخل آن رشد و حرکت کند) می شود. البته دقت می شود سوزن با جفت، بند ناف و جنین برخورد نکند. جالب است بدانید درد و ناراحتی مادر بر اثر این تکنیک خیلی ناچیز است و بی حسی موضعی معمولا نیاز نیست. وی تاکید می کند: البته مادران مبتلا به ویروس ایدز نباید آمنیوسنتز انجام دهند، چون ممکن است باعث انتقال عفونت شود. همچنین اگر جفت در مسیر ورود سوزن باشد توصیه به انجام آن نمی شود.

تشخیص کدام دسته از بیماری ها؟

اما تشخیص کدام دسته از بیماری ها و عوارض در جنین از طریق آمنیوسنتز ممکن است؟

 تشخیص بیماری های ژنتیکی و ناهنجاری های کروموزومی، باز بودن کانال نخاعی، تشخیص برخی عفونت ها وهمچنین بررسی اثرات ناسازگاری RH خون مادر و جنین از طریق آمنیوسنتز امکان پذیر است.

در مورد ناهنجاری های کروموزومی، نتایج به دست آمده از آمنیوسنتز، بیش از ۹۹ درصد قابل اطمینان است، اما در مورد اختلالات مادرزادی با علل نامشخص مثل عارضه لب شکری، اختلالات ذهنی و آسیب های قلبی عروقی، آمنیوسنتز کاربردی ندارد.

عوارض احتمالی

 عوارض آمنیوسنتز نادر است وشامل لکه بینی گذرای واژینال، نشت مایع آمینون، عفونت مایع و آسیب دیدگی جفت و جنین بر اثر برخورد سوزن می شود. بر اساس آمارهای گرفته شده، سقط ناشی از آمنیوسنتز در سه ماهه دوم بارداری، یک مورد در ۳۰۰ تا ۵۰۰ بارداری بوده است. البته از دست دادن بارداری در خانم های چاق و بارداری های دوقلو شایع تر است.

کسانی که می خواهند آزمایش آمنیوسنتز انجام دهند باید به طور کامل از عوارض آن آگاهی داشته باشند، بویژه اگر گروه خونی منفی دارند حتما باید آمپول مخصوصی به آنها تزریق شود. همچنین باید به این افراد از نظر علائم عفونت وآبریزش (نشت مایع آمنیوتیک) هشدارهای لازم داده شود.

روشی قطعی برای اطمینان از سلامت جنین

  زمانی که غربالگری دوران بارداری انجام می شود با استفاده از نشانگرهای بیوشیمیایی خون مادر و بعضی علائم سونوگرافی مرتبط با بیماری های شایع کروموزومی، احتمال ابتلا جنین به این بیماری ها تخمین زده می شود. در حالی که وقتی آمنیوسنتز انجام می شود، خود جنین به صورت مستقیم مورد بررسی کروموزومی قرار می گیرد.به خاطر داشته باشید آمنیوسنتز و نمونه گیری از پرزهای جفت، تنها راه اطمینان یافتن از درست بودن یا اشتباه بودن احتمال تخمین زده شده در تست غربالگری تا قبل از تولد جنین است، ولی چون این روش ها یک تا ۲ درصد با احتمال سقط همراه است در اولین قدم به خانم های باردار توصیه نمی شود.